Będąc na krótkim, aczkolwiek intensywnym zastępstwie duszpasterskim we Fromborku, korzystając z chwili wolnego czasu, udałem się do słynnego Braniewa. Wiele razy przejeżdżałem tuż obok tego miasta, widząc w dali jakieś tam wieże…Już żałuję, że nie zajechałem tam wcześniej! To istna kopalnia wiedzy i historii…
Braniewo należy do tych niepozornych miejsc, które skrywają w sobie zaskakująco bogatą historię. Mimo że większość zabytkowej zabudowy miasta została starta z powierzchni ziemi w trakcie wojny, to wciąż zachowały się pojedyncze obiekty przypominające o dawnej świetności tego niegdyś majętnego grodu. Spacerując uliczkami Braniewa aż trudno uwierzyć, że dzierży ono tytuł pierwszego miasta Warmii oraz posiada status jednego z najstarszych miast w Polsce – SZOK! Było też prężnym miastem portowym, należącym w średniowieczu do potężnego Związku Hanzeatyckiego (Hanzy).
Wieża Bramna dawnego zamku biskupiego
Nieistniejący już zamek w Braniewie położony był w południowo-wschodnim krańcu miasta. Jedyną pozostałością po dawnej rezydencji biskupiej jest wysoka wieża bramna, stojąca samotnie pośrodku niewielkiego placu. W przeszłości rozdzielała ona dziedziniec zamkowy od podzamcza.
Braniewski zamek stanął w miejscu pierwotnej drewnianej warowni zbudowanej przez Krzyżaków. Wzniesiono go z fundacji biskupa Henryka I pod koniec XIII stulecia i aż do 1340 roku rezydowali w nim biskupi warmińscy. W tym czasie obiekt przeszedł jedną poważną rozbudowę w latach 1320-30.
Dość szybko okazało się jednak, że napięcia pomiędzy biskupem a mieszczanami są coraz trudniejsze do opanowania. Ci ostatni oczekiwali znacznie szerszych reform, w tym większej swobody gospodarczej oraz samodzielności ustrojowej.
W 1341 roku biskup Herman z Pragi chcąc przerwać patową sytuację zadecydował o przenosinach biskupiego dworu do Ornety, gdzie sąsiedztwo było spokojniejsze. Po jego wyprowadzce zamek w Braniewie przeszedł w ręce urzędu burgrabiego.
Zamek przetrwał do początku XIX wieku w swojej pierwotnej średniowiecznej formie. Dopiero w trakcie wojen napoleońskich w 1807 roku został częściowo zniszczony, a cztery lata później przekształcono go w szkołę. Budowla ucierpiała znacznie w 1945 roku i niedługo później została rozebrana.
Jedynym śladem po dawnej warownej rezydencji jest Wieża Bramna, która stanowi obecnie atrakcję turystyczną i jest możliwa do zwiedzenia. Na jej drugim poziomie zachowała się kaplica św. Andrzeja, będąca najstarszą kaplicą w mieście.
Bazylika św. Katarzyny Aleksandryjskiej
Naprzeciwko dawnego placu zamkowego stanął najważniejszy z braniewskich kościołów. Około 1346 roku rozpoczęto budowę bazylikowego korpusu nawowego, ale po około 20 latach zmieniono koncepcję i przekształcono go w budowlę halową. Mimo że świątynię konsekrowano już po 1381 roku, to prace budowlane trwały aż do połowy XV stulecia – w ostatnim etapie założono gwiaździste sklepienie oraz wzniesiono wieżę zachodnią. Widoczna już z oddali i wysoka na 63 metry wieża stanowi współcześnie znak rozpoznawczy miasta.
W czasach swojej świetności świątynia należała do najwspanialszych budowli sakralnych Warmii. Jednym z zabytków ozdabiających jej wnętrze była płyta nagrobna biskupa Pawła Legendorfa, która obecnie wystawiana jest na zamku w Lidzbarku Warmińskim. Kościół został niemal całkowicie zniszczony w ostatnim roku II wojny światowej. Wojska niemieckie chcąc zapobiec wykorzystaniu wieży przez zbliżających się Rosjan wysadzili ją w powietrze, niszcząc przy okazji pozostałą część budowli. Zdjęcia przedstawiające powojenny wygląd świątyni możemy zobaczyć w bocznym przedsionku. Dopiero w 1979 roku rozpoczęto trwającą 7 lat odbudowę kościoła przywracającą mu dawną chwałę.
W krypcie bazyliki złożono szczątki błogosławionej Reginy Protmann, założycielki istniejącego do dziś Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy, czyli tzw. zakonu katarzynek. Pierwotnie jej relikwie przechowywano w jednej z krypt pofranciszkańskiego kościoła Mariackiego, który znajdował się na terenie kolegium jezuickiego i został rozebrany na początku XIX stulecia. Co ciekawe, w ostatnich latach rozpoczęto badania mające na celu odnalezienie oryginalnej, średniowiecznej krypty, która mogła przetrwać.
Wieża Młyna Kieratowego
Braniewo słynęło ze swoich fortyfikacji i w okresie średniowiecza uchodziło za warownię niemal niemożliwą do zdobycia. Miasto chronione było dwoma pierścieniami murów, wewnętrznym i zewnętrznym, umocnionymi licznymi wieżami i bastionami. Dzięki nim obrońcom miasta udało się kilkukrotnie skutecznie odpierać oblężenie. Najsłabszym ogniwem obrony był jednak czynnik ludzki – w 1520 roku Krzyżacy zajęli miasto podstępem, by później Polacy przez kolejne miesiące nieskutecznie próbowali je odbić.
Najbardziej imponujących z zachowanych elementów wewnętrznego muru obronnego jest wzniesiona w XIV stuleciu gotycka baszta nazywana Wieżą Młyna Kieratowego. Oryginalnie znajdowała się ona w południowo-zachodnim narożu Starego Miasta.
Jej nietypowa nazwa nawiązuje do istniejącego pierwotnie w jej pomieszczeniach młyna kieratowego. Stanowił on zabezpieczenie na czas oblężenia, kiedy leżące poza miastem młyny wodne byłyby niedostępne. Baszta stoi naprzeciwko bazyliki św. Katarzyny.
Wieża Klesza oraz średniowieczne fortyfikacje
Leżąca w północno-zachodnim krańcu dawnego Starego Miasta Wieża Klesza jest najważniejszą pamiątką po średniowiecznym systemie fortyfikacji. Należała ona do wewnętrznego muru obronnego i pierwotnie przylegała do klasztoru franciszkanów (stąd też nazywano ją czasami Wieżą Mniszą). Naprzeciwko niej stoi znacznie niższa okrągła baszta, będąca częścią zewnętrznego muru obronnego.
W 1565 roku wieża weszła w skład nowo utworzonego kompleksu jezuickiego. Całkiem niedawno w jej czterokondygnacyjnym wnętrzu urządzono sale wystawowe Muzeum Ziemi Braniewskiej. Budowla przetrwała do naszych czasów dzięki uporowi miejskiego inspektora budowlanego Augusta Bertrama. W połowie XIX w. zablokował on jej rozbiórkę zainicjowaną przez władze miejskie planujące wykorzystać zdobyte w ten sposób cegły do budowy kościoła gimnazjalnego.
Po zewnętrznej stronie wieży, w miejscu dawnej fosy, stworzono przyjemny obszar dla mieszkańców wraz z niewielkim Amfiteatrem Miejskim na wodzie. Tło dla sceny stanowi odcinek zewnętrznego muru obronnego.
Baszta Prochowa
Kilka kroków na wschód od Wieży Klesza zobaczymy XV-wieczną Basztę Prochową, należącą do zewnętrznego pierścienia muru obronnego. Nazwa zabytku nawiązuje do faktu, że po upowszechnieniu się artylerii pełniła funkcję magazynu prochu.
Muzeum Ziemi Braniewskiej
W dawnych budynkach po Collegium Hosianum mieszczą się dziś Zespół Szkół Zawodowych im. Jana Liszewskiego oraz Muzeum Ziemi Braniewskiej. Obecny budynek wzniesiono w latach 1743-1771. Na jego zewnętrznej ścianie wywieszono tablice upamiętniające Stanisława Hozjusza oraz ważnych uczniów seminarium i mieszkańców miasta.
Na parterze budynku oraz w pomieszczeniach sąsiedniej Wieży Klesza utworzono w 2016 roku Muzeum Ziemi Braniewskiej. Co warte odnotowania, jest to placówka prywatna prowadzona przez pasjonatów z Towarzystwa Miłośników Braniewa. W środku przygotowano liczne sale tematyczne związane z historią miasta. Dowiemy się z nich więcej m.in.: o portowej historii Braniewa, okresie wojen z krzyżakami czy nieistniejącym już zamku biskupim. Trzeba też podkreślić, że jak na inicjatywę prywatną muzeum posiada wiele interesujących eksponatów, a do tego jego kolekcja cały czas się powiększa. Dla odwiedzających przygotowano też krótki film przybliżający dzieje Braniewa.
Kościół św. Trójcy
Historia gotyckiego kościoła św. Trójcy sięga 1437 roku. Jest to budowla salowa, pięcioosiowa, z trójbocznym zamknięciem od wschodu. Jej najbardziej charakterystycznym elementem jest nietypowy jak na Warmię szczyt fasady.
Pierwotnie świątynia pełniła funkcję kościoła farnego (parafialnego) Nowego Miasta, a obecnie wykorzystuje go cerkiew greckokatolicka.
Właściwie jest to jedyna budowla, oprócz fragmentów fortyfikacji i Wieży Bramnej, która pozwala nam zobaczyć jak prezentowała się architektura miasta w okresie średniowiecza. Zabytek szczęśliwie przetrwał II wojnę światową bez większych zniszczeń. Odnajdziemy go zaledwie kilka kroków od historycznego Starego Miasta.
Niestety, nie miałem sposobności zajrzeć do środka.
Kościół ewangelicki projektu Schinkla
Kolejnym nieco skrytym skarbem Braniewa jest wzniesiony w latach 1830-37 dawny kościół ewangelicki mieszczący się pod adresem Konarskiego 1. Jest to późnoklasycystyczna budowla halowa z dwoma wieżami od frontu.
Świątynię zaprojektował wybitny niemiecki architekt nurtu klasycyzmu Karl Friedrich Schinkel, którego dzieła możemy podziwiać w Berlinie, Poczdamie oraz w Giżycku.
Ozdobą wnętrza są charakterystyczne dla kościołów ewangelickich empory (galerie) podparte filarami. Świątynia szczęśliwie przetrwała II wojnę światową, ale w pożarze w 2016 roku spłonęło całe jej zadaszenie. Strażakom udało się uratować dwie wieże oraz zabytkowe organy. Śladem po tym tragicznym zdarzeniu są nadwęglone drewniane belki empor.
Klasztor zgromadzenia zakonnego Sióstr św. Katarzyny
Historia klasztoru katarzynek sięga 1571 roku. Założyła go urodzona w Braniewie i pochodząca z bogatej mieszczańskiej rodziny bł. Regina Protmann, która w wieku zaledwie 19 lat opuściła rodzinny dom, oddając się w pełni pomocy potrzebującym.
Razem z siostrami założonego przez siebie Zgromadzenia św. Katarzyny zajmowała się opieką nad chorymi i niosła pomoc najsłabszym oraz wyrzuconym za nawias społeczeństwa. Swoim oddaniem zasłużyła na nadany jej przydomek Matki Ubogich.
W pierwszych wiekach należące do zgromadzenia budynki klasztorne i gospodarcze zajmowały (pusty dziś) plac naprzeciwko bazyliki św. Katarzyny. Nie przetrwały one jednak II wojny światowej i ostatecznie je rozebrano.
W pierwszych latach poprzedniego stulecia wzniesiono nowy, imponujący gmach, leżący poza obrębem historycznym murów miejskich. Trójkondygnacyjna budowla imponuje swoich rozmiarem – cała powierzchnia gmachu wynosi aż 1631 m²!
Klasztor szczęśliwie przetrwał sowieckie bombardowania. W czasach nalotów dosięgła go zaledwie jedna bomba, niszcząc kaplicę położoną na drugim piętrze.
Wejście na teren kompleksu znajduje się od strony ulicy Moniuszki. Na parterze przygotowano niewielką wystawę przybliżającą dzieje zgromadzenia.
Bardzo dziękuję s. Justynie za oprowadzanie po obiekcie i przybliżenie charyzmatu zgromadzenia. A…dzięki za radość!
Sanktuarium św. Krzyża
Zbudowana na planie krzyża greckiego barokowa świątynia leży na obrzeżach Braniewa. Wzniesiono ją w miejscu, gdzie w 1625 roku na jednym z drzew powieszono obraz Trójcy Świętej. Dwa lata później został on sprofanowany przez żołnierzy szwedzkich, którzy wykorzystali go jako tarczę strzelecką i oddali w jego kierunku trzy strzały. Ku ich zaskoczeniu z każdego z otworów po kuli zaczęła sączyć się krew, co podobno na własne oczy widziało w tamtym czasie wiele osób.
Wieść o tym trafiła szybko do polskiego królewicza Władysława Wazy IV, a ten zlecił swoim podwładnym odbicie obrazu, który w uroczystej procesji powędrował na zamek królewski w Warszawie.
Miejsce cudownego zdarzenia w Braniewie szybko zaczęło przyciągać licznych wiernych. Już w 1651 roku wzniesiono dla nich małą kaplicę drewnianą, a dwie dekady później większy drewniany kościół z trzema ołtarzami. W 1672 roku do wielkiego ołtarza sprowadzono oryginalny obraz, który przybył z Warszawy w uroczystej procesji.
Budowę obecnej świątyni rozpoczęli Jezuici w 1723 roku, a już w 1731 roku nastąpiła jej konsekracja. W 1925 roku niemieccy redemptoryści wznieśli obok klasztor.
Wnętrze kościoła wyróżnia styl rokokowy. Ołtarz główny w stylu późnego baroku wykonany został w 1739 roku przez J.K. Schmidta z Reszla.
W klasztornych ogrodach warto zwrócić uwagę na stacje drogi krzyżowej.
I jeszcze jedno…trwa tam Wieczysta Adoracja…warto zajrzeć, przywitać się z Nim, skorzystać z Sakramentu Pokuty…
Budynek Urzędu Miasta
W południowej części miasta w 1878 roku stanął neogotycki gmach mieszczący początkowo Starostwo Powiatowe, a po 1945 roku Urząd Miasta.
Budynek jest interesującym przykładem architektury pruskiej z tamtego okresu. Odnajdziemy go u zbiegu ulic Kościuszki i Dworcowej.
Dworzec w Braniewie
W połowie XIX wieku na terenie Prus Wschodnich rozpoczęła się budowa kolei żelaznej mającej niedługo później całkowicie zmienić oblicze transportu. Budowa pierwszej z tras kolejowych, łączącej Malbork z Królewcem, trwała w latach 1852-1853. Na jej przebiegu znalazło się też Braniewo. Oficjalne otwarcie odcinka Malbork – Braniewo odbyło się 19 października 1852 roku, co czyni dworzec w Braniewie najstarszym na terenie Warmii.
Pierwszy budynek braniewskiego dworca był jednak drewniany i nie zachował się po nim żaden ślad. Dopiero kolejny, już murowany, przetrwał do naszych czasów. Obecnie dworzec wykorzystywany jest głównie do obsługi ruchu towarowego.
Kaplica św. Rocha
Jednym z najstarszych istniejących budynków w mieście jest niewielka, barokowo-orientalna kaplica pod wezwaniem św. Rocha z 1711 roku. Znajduje się ona na dawnym cmentarzu dżumowym, a współcześnie komunalnym, który oddalony jest o dosłownie kilka kroków od urzędu miasta.
Podchodząc na północno-zachodni kraniec cmentarza zobaczymy zabytkowy budynek szachulcowy, w dość kiepskim stanie.
Jak będziecie w okolicy…warto tu zajrzeć!
Opisując materiał korzystałem z materiałów: https://www.podrozepoeuropie.pl/braniewo-atrakcje/
